Reflexive Anthropology
ผู้เขียน: ดร.นฤพนธ์ ด้วงวิเศษ
ความหมาย:
กระบวนการสะท้อนตัวตนในทางมานุษยวิทยา หมายถึง การทบทวนตรวจสอบและตั้งคำถามเกี่ยวกับการทำงานและการสร้างคำอธิบายเกี่ยวกับสังคมมนุษย์ของนักมานุษยวิทยา การตรวจสอบนี้นำไปสู่การเกิดขึ้นของวิชามานุษยวิทยาในตะวันตกซึ่งปรากฎขึ้นในยุคที่ความรู้วิทยาศาสตร์กำลังมีอำนาจทางสังคม วิธีการที่นักมานุษยวิทยาใช้ทำงานภาคสนาม คือ การพูดคุยสัมภาษณ์ชาวบ้าน ซึ่งเชื่อว่าจะทำให้ได้ข้อมูลชีวิตของคนในสังคม และเมื่อนักมานุษยวิทยานำข้อมูลที่ได้มาไปเขียนเป็นเรื่องราวก็จะนำไปสู่การสร้างความรู้และความจริง ดังนั้น ภาษาเขียนของนักมานุษยวิทยาจึงเป็นประเด็นที่ได้รับการตรวจสอบ
นักมานุษยวิทยาจะมีบทบาทเป็นนักวิจัยที่มีโลกส่วนตัว ได้รับการฝึกหัดมา มีความคิด และวัฒนธรรมแบบนักมานุษยวิทยาซึ่งพร้อมที่จะบิดเบือนสิ่งที่มองเห็นได้ องค์ประกอบนี้พบเห็นได้ในการทำวิจัยภาคสนาม การเขียนเรื่องราวของชาวบ้านอาจผิดเพี้ยนไปจนกว่าผู้ศึกษาจะตั้งข้อสังเกต หรือมีข้อน่าสงสัยเกิดขึ้น สถานการณ์ในภาคสนามคือสถานการณ์ที่นักวิจัยคือสมาชิกอีกคนหนึ่งของวัฒนธรรมที่ต้องได้รับการตรวจสอบในเรื่องความสัมพันธ์ที่เกิดจากทัศนะคติบางอย่าง เช่น ชนชั้น สิทธิ เฟมินิสต์ เป็นต้น ฉะนั้น ข้อมูลที่ได้จากการวิจัยอย่างมีส่วนร่วมจึงถูกตีความด้วยความสนใจส่วนตัวของนักวิจัยเองซึ่งจะพูดถึงคนที่เขาคลุกคลี หรือแม้แต่การเข้าไปมีส่วนร่วมโดยมิได้เป็นสมาชิกของกลุ่มที่ถูกศึกษา
กระบวนการทบทวนและตรวจสอบการรับรู้และการผลิตความรู้ของผู้วิจัยและของคนที่ถูกศึกษา กระบวนการนี้เกี่ยวข้องกับการที่คนๆหนึ่งเข้าไปอยู่ในสถานการณ์วิจัยภาคสนาม และตระหนักว่าอะไรคือคนที่ถูกศึกษา การตรวจสอบนี้ทำให้เกิดการทบทวนตนเอง ซึ่งต่อมารู้จักในนามการศึกษาทางชาติพันธุ์แนวใหม่ มีการยอมรับความเป็นตัวตนของนักมานุษยวิทยาและตัวตนของผู้ที่ถูกศึกษาไปพร้อมกัน นักมานุษยวิทยาจึงไม่อาจเขียนรายงานการวิเคราะห์ตามความคิดของตัวเองได้อย่างง่ายๆ หรือจะใช้เพียงแค่การแยกความแตกต่างว่าพวกเขากับพวกเราไม่ได้อีกแล้ว
สแตนลีย์ ไดมอนด์พยายามเปลี่ยนวิธีการศึกษาทางมานุษยวิทยาแบบเดิมๆ โดยทบทวนประเด็นความสัมพันธ์ระหว่างอัตวิสัยและวัตถุวิสัย ระหว่างนักมานุษยวิทยากับคนอื่น เป็นการรื้อสร้างตัวตนของนักมานุษยวิทยาในฐานะผู้สังเกตเพื่อที่จะเข้าใจความคิดของนักมานุษยวิทยา วัตถุที่ถูกศึกษาต้องถูกตรวจสอบใหม่เพื่อที่จะเกิดความเคารพต่อวัฒนธรรมของผู้อื่น วิธีการศึกษาดังกล่าวนี้ก่อให้เกิดความสัมพันธ์แบบคู่ขนาดระหว่างอัตวิสัยและวัตถุวิสัยที่ถูกสร้างขึ้น วิธีนี้เป็นการค้นหาวิธีการตรวจสอบตัวตนของนักมานุษยวิทยา
แหล่งข้อมูล: ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)
